1- معرفی و توضیح تأثیرات زیست محیطی
محیط زیست شامل تمامی عناصری است که برای حمایت از زندگی در کره زمین، شامل هوا، آب، خاک، جانوران و گیاهان و ... ضروری هستند. به این دلیل که دسترسی به منابع طبیعی به عنوان مواد اولیه در تولید روز به روز برای انجام فعالیت های انسانی و همچنین حفظ صحت جمعیت جهانی به اهمیت بیشتری دست یافته است. اما متأسفانه فعالیت های اقتصادی و صنعتی ممکن است بر روی محیط زیست تأثیراتی داشته باشد که می تواند شامل آلودگی هوا، آب و خاک، کاهش تنوع زیستی، تأثیر بر پوشش گیاهی و ایجاد تغییر در شرایط آب و هوایی شود.
تأثیرات زیست محیطی ممکن است مستقیماً بر روی جمعیت انسانی تأثیر بگذارد و می تواند منجر به بروز بیماری ها و مشکلات بهداشتی شود. به عنوان مثال، یک سرنوشت مهلک در چند دهه اخیر گرفتار بسیاری از شهرهای جهان شده است، به خصوص در آن شهرهایی که با آلاینده های هوایی تماس پیدا می کنند. با افزایش تعداد آلودگی های هوا، میزان مرگ و میر افراد با بیماری های خطرناک مثل سرطان ریه و بیماری های تنفسی به شدت افزایش می یابد. به علاوه، همین تأثیر زیست محیطی می تواند به نوبه خود باعث از دست دادن زمین های کشاورزی با بازدهی بالا، همچنین دسترسی به آب شرب برای جامعه بدون وصله شود.
بنابراین، برای حفظ و حفظ منابع طبیعی و جلوگیری از تأثیرات زیست محیطی منفی تفکر، طراحی و اجرای یک برنامه هماهنگ شده برای حفظ محیط زیست از اهمیت بسیاری برخوردار است. راه حل هایی مانند استفاده از منابع قابل تجدید، قطع استفاده از مواد شیمیایی شدید، افزایش کاربرد انرژی های تجدیدپذیر و دستیابی به فرهنگی برای حفظ محیط زیست همهٔ روش های مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد. این رهیافت ها به جمعیت جهانی نیز اعلام کرده است که اگر هرچند کوچک، تلاش هایی را برای حفظ محیط زیست انجام دهند، می توان از ویران کننده غول پیکر تأثیرات زیست محیطی جلوگیری کرد.
2- مبانی ارزیابی تأثیرات زیست محیطی
ارزیابی تأثیرات زیست محیطی (EIA) یکی از مهمترین ابزارهای مدیریت زیست محیطی است. EIA به منظور شناسایی، ارزیابی و پیش‌بینی تأثیرات احتمالی یک پروژه بر محیط طبیعی و اجتماعات محلی انجام می‌شود. این فرایند شامل بررسی اثرات مثبت و منفی پروژه، شناسایی موضوعات زیست محیطی مربوطه و ارائه راهکارهایی برای کنترل و کاهش تأثیرات منفی است.
EIA به‌طور کلی شامل مراحل برنامه‌ریزی، مطالعات اولیه، پایش، نظارت و بررسی پس‌از اجرا می‌باشد. در مرحله برنامه‌ریزی، ابعاد مختلف پروژه، مانند محل قرارگیری، حجم و نوع فعالیت‌های پروژه شناسایی می‌شود. در مرحله مطالعات اولیه، تحقیقات معمولاً توسط متخصصان زیست محیطی انجام می‌شود که در آن تشخیص و بررسی پتانسیل تأثیرگذاری پروژه بر روی محیط طبیعی صورت می‌گیرد.
در مرحله پایش، شرایط محیطی قبل و بعد از اجرای پروژه بررسی و مورد نظارت قرار می‌گیرند. همچنین، در مرحله نظارت و بررسی پس از اجرا، کنترل‌ها و راهکارهای ارائه شده بررسی و اصلاحات لازم برای ایجاد عملکرد بهتر انجام می‌شود. در نهایت، ارزیابی تأثیرات زیست محیطی به‌منظور حفاظت و ارتقای کیفیت محیط زیست صورت می‌گیرد و در پایان، گزارش نهایی جامعی درباره اثرات پروژه بر محیط زیست تهیه می‌شود، که اطلاعات لازم را به صورت شفاف به شهروندان، مجموعه‌های مرتبط، مسئولان و سایر ارگان‌ها ارائه می‌دهد.
3- ابزارهای ارزیابی تأثیرات زیست محیطی
ابزارهای ارزیابی تأثیرات زیست محیطی ابزارهایی هستند که برای ارزیابی تأثیرات زیست محیطی فعالیت‌ها و پروژه‌ها به کار می‌روند. این ابزارها به منظور شناسایی تأثیرات محتمل بر روی محیط طبیعی، انجام ارزیابی و سپس معرفی رویکردهایی جهت کاهش اثرات زیست محیطی تولید شده از فعالیت‌ها، پروژه‌ها و اقدامات انجام می‌شود.
ابزارهای ارزیابی تأثیرات زیست محیطی شامل چندین بخش متفاوت هستند که از طریق این بخش‌ها ارزیابی های لازم انجام گرفته می‌شود. به‌طورکلی این ابزارها شامل بررسی تأثیرات محیطی، شناسایی منابع تأثیرگذاری، ارزیابی تأثیرات محیطی، تحلیل تأثیرات محیطی، و سپس توصیه رویکردهای اصلاحی برای کاهش تأثیرات زیست محیطی می‌باشد.
برای ارزیابی تأثیرات محیطی فعالیت‌ها و پروژه‌ها شناسایی منابع تأثیرگذاری ضروری است. منابعی که می‌توانند در تأثیرات محیطی نقش دارند، مورد بررسی قرار گرفته و سپس در بازه قابل پیش بینی برایی تخریب، وادار به ترک یا مهاجرت می‌شوند.
در ادامه، ارزیابی تأثیرات محیطی انجام شده و به منظور تحلیل و درک عمیق هر پروژه یا فعالیت، اطلاعات جمع آوری و تحلیل می‌شود. و در پایان با استفاده از این اطلاعات روش‌ها و رویکردهای جدیدی برای کاهش تأثیرات زیست محیطی ارائه می‌شود. این ابزارها به منظور کاهش تأثیرات محیطی و جلوگیری از وخامت آنها در طولانی مدت استفاده می‌شوند.
به طور کلی، ابزارهای ارزیابی تأثیرات زیست محیطی اساسی هستند و در بسیاری از زمینه‌ها استفاده می‌شوند. نقش مهمی در حفظ زیست محیطی و جلوگیری از تخریب محیط طبیعی، برای پروژه‌های زیست محیطی بزرگ و کوچک ایفا می‌کنند. پیاده سازی این ابزارها به منظور کاهش تأثیرات محیطی و کاهش هزینه‌های احتمالی بازده بیشتری دارد و می‌تواند به صورت قابل توجهی در بهینه‌سازی تولید برای پشتیبانی از توسعه پایدار در همه جای جهان موثر باشد.
4- مراحل ارزیابی تأثیرات زیست محیطی
مراحل ارزیابی تأثیرات زیست محیطی به منظور حفاظت از محیط زیست و داشتن یک توسعه پایدار و مطمئن از اهمیت بسیاری برخوردار است. این مراحل شامل چندین فرآیند مهم هستند که در ادامه به تفصیل آنها را بررسی خواهیم کرد.
اولین مرحله در ارزیابی تأثیرات زیست محیطی، مرحله تدوین گزارش آغازین است. در این مرحله، شرکت یا سازمانی که می‌خواهد یک پروژه را پیاده سازی کند، اطلاعات لازم را جمع‌آوری می‌کند و این اطلاعات در یک گزارش آغازین جمع‌آوری می‌شود. در این گزارش، موضوعاتی مانند طبیعت شناسی، جمعیت شناسی، اقتصادی و اجتماعی بررسی می‌شوند تا از اثرات مختلف پروژه بر روی محیط زیست ، افراد و جوامع بحرانی برداشت شود.
در مرحله بعد، ارزیابی تأثیرات زیست محیطی فنی که شامل مطالعات محیطی، مطالعات محیطی و داده‌های جمع‌آوری شده در مرحله دوم می‌باشد. در این مرحله، تأثیرات پروژه بر مواردی مانند کیفیت هوا، خاک، آب، پوشش گیاهی، پرندگان، جانوران و نفوذ ارزش های ارزیابی می شود.
در مرحله سوم، ارزیابی تأثیرات زیست محیطی اجتماعی با برنامه‌ریزی پایدار، حفاظت از امکانات اجتماعی مثل ارتباطات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، اخلاقی و تصمیمات سیاسی در نظر گرفته می‌شود. این مرحله برای بررسی اثرات افراد و محیط اطراف اجرای طرح و رویکردهای پروژه برای مدیریت و کاهش این تأثیرات آغاز می‌شود.
در مرحله چهارم، برنامه‌ریزی برای کنترل تأثیرات زیست محیطی آغاز می‌شود. در این مرحله، ارزیابی تأثیرات زیست محیطی فنی با توجه به نتایج داده شده از مراحل قبل شامل برنامه‌ریزی برای کنترل تأثیرات زیست محیطی است. این برنامه‌ریزی شامل ایجاد پیشنهادات برای کاهش تأثیرات زیست محیطی، نظارت بر تأثیرات و تعیین مسئولیت‌ها به منظور جلوگیری از هر نوع خسارت برای محیط زیست، جوامع و افراد مبتلا به آن می‌شود.
5- عوامل مؤثر در ارزیابی تأثیرات زیست محیطی
ارزیابی تأثیرات زیست محیطی، فرآیندی است که به منظور شناسایی، اندازه گیری، ارزیابی، بررسی و ارائه نظریه های علمی درباره تأثیرات محیط زیستی، بر روی اقتصاد، اجتماع و زندگی انسان ها انجام می شود. این فرآیند قبل از شروع پروژه هایی که ممکن است تأثیرات منفی در محیط زیست و جامعه داشته باشند، انجام می شود. در این فرآیند، عوامل مختلفی که به محیط زیست و جامعه تأثیر می گذارند، شناسایی و ارزیابی می شوند.
عوامل مؤثر در ارزیابی تأثیرات زیست محیطی بسیار گسترده هستند. این عوامل می توانند شامل محیط شهری، اقتصاد، فرهنگ، اجتماع، سیاست ها، قوانین و مقررات، فناوری و … باشند. این عوامل با توجه به نوع پروژه و محل پیاده سازی آن، تأثیرات متفاوتی بر محیط زیست و جامعه خواهند داشت.
ارزیابی تأثیرات زیست محیطی به دو صورت پایه و جامع انجام می شود. در ارزیابی پایه، تأثیرات محتمل پروژه بر روی محیط زیست، بدون در نظر گرفتن عوامل بیرونی، بررسی می شود. در ارزیابی جامع، تأثیر پروژه بر روی فعالیت های اجتماعی و اقتصادی نیز در نظر گرفته می شود. با توجه به نیاز به جامعیت برای این فرآیند، عوامل مؤثر برای هر پروژه ای باید با دقت شناسایی و ارزیابی شوند.
از مزایای ارزیابی تأثیرات زیست محیطی می توان به بهبود اطلاعات در مورد تأثیرات مفید و مضر روی محیط زیست و جامعه، کاهش خسارات محیط زیستی، تأمین توافقات اجتماعی، کاهش هزینه های اقتصادی و … اشاره کرد. علاوه بر این، اجرای این فرآیند نیز می تواند به بهبود رابطه بین متقاضیان پروژه و محیط زیست منجر شود.
6- تأثیرات زیست محیطی در صنایع مختلف
با توجه به اینکه تغییرات زیست محیطی به شدت در حال افزایش هستند و تأثیرات بسیاری در صنایع مختلف دارند، باید برای جلوگیری از شرایط نامساعد و حفاظت از محیط زیست، به بررسی تأثیرات زیست محیطی در صنایع مختلف پرداخت.
صنایع زیادی وجود دارند که در تولید و فرآوری محصولات خود، آسیب‌های زیست محیطی جدی را به بار می‌آورند. به عنوان مثال، صنایع معدنی، صنعت پالایش نفت و صنعت شیمیایی می‌توانند مواد زائد خطرناک و سمی را در رودخانه‌ها، دریاچه‌ها و سایر منابع آبی رها کنند. این عمل می‌تواند باعث صدمات جدی به بوم‌شناسی، حیات وحش و به طور کلی، سلامت محیط زیست شود.
تأثیرات زیست محیطی بر شهرها نیز قابل توجه است. صنایع تولیدی، خودروسازی و حمل و نقل اتومبیل، عوامل بزرگی هستند که در استفاده از منابع طبیعی (مانند سوخت فسیلی) می‌توانند باعث افزایش آلودگی هوا و همچنین افزایش دمای محیط شوند. این مسئله می‌تواند تأثیر آن به شدت بر زندگی انسان‌ها و تعادل بوم‌شناسی دیگر تأثیرات خطرناک داشته باشد.
صنایع کشاورزی نیز در تأثیرات زیست محیطی یک وضعیت مشابه دارند. استفاده از کودهای شیمیایی، پلی‌پروپیلن، تلف‌کردن رفت و برگشت سیستم های آبی و هواشناسی و به صورت کلی عدم رعایت ضوابط محیطی، بر محیط زیست بسیار تأثیر می‌گذارد. همچنین فعالیت هایی مانند انتقال از یک مکان به مکان دیگر، قطع شدن درختان و رشد سریع جمعیت، همچنین تأثیر خود را دارند و مانع از ایجاد یک تعادل در اکوسیستم‌های روستایی می‌شوند.
بنابراین، حفاظت از محیط زیست در صنایع مختلف بسیار ضروری است. به طور کلی، لازم است الگوی توسعه صنعتی و صنعتی همگرایی با برنامه‌ریزی به منظور رعایت شرایط محیطی، ارائه گردد. باید به منظور جلوگیری از آسیب دیدن محیط زیست، تحقیقات بیشتری به عمل آید و از دیگر راه‌های حفاظت از طبیعت، استفاده از منابع آب، رشد اقتصادی پایدار، مسئولیت اجتماعی و ارائه تسهیلات و حمایت‌های دولتی برای کاهش آلودگی استفاده شود.