آییننامهها و قوانین به عنوان یکی از پایههای اصلی حاکمیت مردمی در کشورهای مختلف بهکار میروند. این نوع اسناد حاوی دستورهایی برای اجرا، کنترل و نظارت بر عملکرد موسسات و افراد مرتبط با یک حوزه مشخص است. در اینجا نیز وقتی یک شخص به مثابه عاملی فعال در حوزهای مشخص، در قالب یکی از این آییننامهها یا قوانین که برای آن حوزه مشخص شده، عمل کند، نیاز به پیروی از نکات و قواعد تعیین شده در آن دارد. بهاینطوری قصد داریم که اطلاعات موثق و درستی در این حوزه در دسترس شخص قرار بگیرد و از شکستهای احتمالی جلوگیری شود.
اما در شرایطی ممکن است که یک شخص برای عمل در حوزهای مشخص بهچندین آییننامه و قوانین مختلف نیاز پیدا کند و این کار او را با چالشهایی روبهرو کند. در چنین شرایطی ممکن است که برای پیروی از تمامی قوانین به صورت کامل و دقیق، متحمل هزینه و زمان زیادی شود.
همچنین، ممکن است بعضی از آییننامهها و قوانین بسیار جزئی و پیچیده باشند و اجرا و پیروی از آنها به دلایلی برای شخص و موسسه مشکلاتی ایجاد کند. هرچند که رعایت این قواعد برای جامعه و حفظ امنیت و اعتماد میان شرکتها و مردم، ضروری است.
در نهایت، عدم پذیرش یک شخص برای اجرا و پیروی دقیق از قوانین و آییننامهها میتواند به دلیل عدم مهارت و تجربه کافی، ناتوانی از مطالعه و فهمیدن مقررات، یا عدم توانایی در انجام چند وظیفه همزمان اتفاق بیفتد. بهطور کلی، باید به عنوان یک شخص عامل در یک حوزه مشخص، تمامی قوانین و آییننامههای مرتبط با آن را بهطور کامل مطالعه کرد و بعد از آن تصمیمگیری کند که آیا بهصورت کامل آنها را پیروی کند یا نه.
1. عدم پوشش کاربری آیین نامه
معمولاً آییننامهها برای شرکتها، موسسات و افرادی که در فضای کاری فعالیت میکنند، تدوین میشوند. در غیاب یک آییننامه متعارف و یا عدم پوشش کاربری از یک آییننامه، بهطور کلی بازدهی و عملکرد سازمان، تضرر میبیند. این عدم پوشش کاربری آییننامه میتواند به جای آنکه راههای مناسب و سادهتری را برای مسئلههایی که در کار شرکتها وجود دارند، فراهم آورد، سرعت انجام کار، روند پروسههای مختلف، سطح اعتماد عمومی به سازمان و در نهایت بازدهی سازمان را کاهش میدهد.
برای رفع این مشکل، باید یک آییننامه جامع و مفصل تدوین شود که شامل همه مسائل مرتبط با حوزه فعالیت سازمان باشد. بدین ترتیب میتوان به خودکنترل بیشتری در بستر کار و فعالیتهای تجاری دست یافت که باعث ایجاد ثبات و اعتماد بیشتر در بین کارکنان و مشتریان خواهد شد.
مزیت دیگر آییننامه، کاربری آسان آن است. سازمانی که دارای یک آییننامه مناسب هستند، میتوانند پرسنل خود را برای بهبود عملکرد، بهزبان ساده و کنکاش کنان، با موضوعات عملیاتی و کار با آییننامه، آموزش دهند. همچنین قابلیت انتقال دانش و تجربیات پرسنل از نیروی سابق به نیروی جدید به وسیله آییننامههای بروز، بيشتر خواهد شد.
بنابراین، پوشش کامل و جامع آییننامهها، نقش بسیار مهمی در بهبود عملکرد و افزایش توانمندیهای کاری سازمانها، به ویژه کارخانهها و شرکتهای صنعتی دارند. به همین دلیل، نیازمند توجه و دقت بیشتری هستند.
2. عدم افزایش کیفیت با پذیرش آیین نامه
یکی از چالشهای بسیاری که در بسیاری از رشتهها و صنایع مختلف بروز میکند، ارتباط مستقیم با پذیرش آیین نامه و استفاده از آنهاست. گاهی اوقات به دلیل چگونگی تهیه و کیفیت کم آیین نامهها، شرکتها و صنایع امکان استفاده از آن را ندارند. این امر موجب عدم افزایش کیفیت کالاها و خدمات، بیتردید میشود.
آیین نامهها با ارائه الگوهای استاندارد، معیارهای کیفیتی و نیز اصول ایمنی و بهداشتی میتوانند به ارتقای کیفیت محصول یا خدمت کمک کنند و دسترسی به بازارهای جدید را به شرکتها پدید آورند. اما اگر آیین نامه، به دلیل کیفیت کم و خُلاء در قوانین و ضوابط، برای شرکتها غیر قابل استفاده باشد، دچار مشکلاتی میشوند. بدون ترسیم الگوهای مصوب برای پیشرفت در صنعت، یک شرکت غیر قابل رقابت خواهد بود و به روز بازار نمیتواند شده، به دنبال آن، کسب و کار خود را حفظ نماید.
در این راستا، نقش مسئولین نظارتی ستادی که با بررسی اعتبار آییننامههای منتشر شده تحت عنوان «آییننامههای کیفیت»، اینگونه نقص را رفع کنند محوری است. همچنین شرکتها میتوانند با بیشتر شناخت خود از آییننامههایی که استانداردهای کیفیت بر روی آنها تأیید شده است، از آنها بهتر استفاده نموده و به دنبال توسعه کسب و کار خود با همین استانداردهای کیفیت، بازار جدیدتری را زیر پای خود بگیرند. کیفیتی که در بستر آییننامه ارائه میشود، یک دانش فنی، اصولی و حرفهای با قابلیت ثبات، قابل بررسی و پیگیری است که هر بخش از آن، معیار و سنجهای برای ارزیابی و بهبود پیوسته است.
3. نامناسب بودن زمان اجرای آیین نامه
یکی از مشکلاتی که برخی از آییننامهها در برخورد با آن دچار مشکل شدهاند، نامناسب بودن زمان اجرا است. در برخی موارد، آییننامهها به زمانی که نوشته شدهاند، منعکس میشوند، اما در زمان اجرا درست عمل نمیکنند. به عنوان مثال، در برخی صنایع، فناوریها و تکنولوژیها به سرعت تغییر میکنند و در چندین ماه یا سال بعد از تدوین آییننامه، آن آییننامه منسوخ میشود. در چنین شرایطی، اجرای همان آییننامه میتواند به شدت مضر و نامناسب باشد.
همچنین، بعضی آییننامهها به دلیل عوارض کرونا، شرایط جهانی و تغییراتی که در حوزههای مختلف از جمله فناوری، نیازهای صنایع و تجهیزات بوجود آمدهاند، دیگر قابل اجرا نیستند. گاهی اوقات آییننامههایی به اجرا در محیطهای بعید از دسترسی مانند مناطق جنگی، مناطق مرتفع و چندین موقعیت دیگر مرتبط هستند که این آییننامهها نباید به عنوان یک کلید جوابدهی بدون درک و ارزیابی منطقی اجرا شوند.
در نهایت، زمان اجرای آییننامههای نامناسب به دو عامل برمیگردد: یا به غلط تدوین، تجربه، و ارزیابی از جامعهی اجرایی، یا به دلیل تغییرات شدید در شرایط واقعی، مانع اجرای آییننامههای درست میشوند. برای جلوگیری از چنین مسائلی، آییننامهنویسان و بهرهبرداران نیاز دارند که دقت کنند که آییننامههایشان به چه محیطی استفاده میشوند و آیا مناسب آن شرایط هستند یا خیر.
4. نبود دلایل منطقی جهت پذیرش آیین نامه
امروزه رسیدگی به مسائل مربوط به ایمنی و بهداشت کارمندان، اهمیت بسیاری در روند کسب و کارهای صنعتی و تجاری پیدا کرده است. این مسئله باعث شده که بسیاری از سازمانها و شرکتها به طور خودجوش و بهمنظور افزایش بهداشت و ایمنی کارکنان، آییننامههایی را تدوین کنند. اما مشکل اصلی در وجود این آییننامهها، نبود دلایل منطقی و علمی برای پذیرش آنها است.
از دلایل نبود دلایل منطقی، برجستهترین آنها نبود شفافیت در تدوین آییننامهها و بیتوجهی به پارامترهای علمی و فنی است. معمولاً آییننامهها توسط افرادی تدوین میشود که به دلایل متعددی شامل بیتجربی و بیتوجهی به جزئیات، قادر به تدوین آییننامههای علمی نیستند.
در بسیاری از موارد، آییننامهها به دلایل سیاسی و تجاری تدوین میشود. متاسفانه این گونه آییننامهها علاوه بر اینکه نتوانستهاند به بهبود ایمنی و بهداشت کارکنان کمک کنند، اغلب به مشکلات و مسائل بدتری منجر شده و برای شرکتها و سازمانها هزینههای بالاتری را به همراه داشته است.
به علاوه، در بسیاری از آییننامهها، مشکل قابلتوجهی در روش پایش و بازرسی وجود دارد. بسیاری از این آییننامهها به علت نبود طرح پایش و بافرسی قوی، تاثیر مطلوبی بر کاهش تصادفات کاری و بهداشت کارکنان ندارند.
بنابراین، باید دید که چگونه میتوان به مشکلات شناختی قبل از تدوین آییننامههای جدید پرداخته و با توجه به چارچوب علمی و فنی قابل قبول، آییننامههای لازم را تدوین کرد.
5. عدم توافق بین نهادهای مختلف برای پذیرش آیین نامه
موضوع عدم توافق بین نهادهای مختلف برای پذیرش آیین نامه در عرصه های مختلف از جمله بخش های حقوقی، صنعتی، اداری و اقتصادی به عنوان یک مشکل بسیار مهم و حیاتی شناخته می شود. در این موضوع نهادهای مختلف باتوجه به چشم اندازها و هدف های خود قصد دارند استانداردها و آیین نامه هایی را که برای همان موضوع در نظر گرفته شده است، به صورت متفاوت و با فیلتر وارد کننده ایجاد کنند. در نتیجه، آیین نامه های مختلفی برای یک موضوع وجود دارد که باعث عدم توافق بین نهادهای مختلف در این زمینه می شود.
دلیل اصلی عدم توافق در استفاده از آیین نامه ها، بخش های مختلف صنفی و اصلی آن ها از بین قانون ها و مقررات متفاوت است. بنابراین، در زمینه های مختلف مانند ساختمان، صنایع دارویی، حمل و نقل و غیره آیین نامه های مختلف، رویکردهای مختلف را انعکاس می دهند. همچنین، عواملی مانند سیاستمداران، ارباب رجوعان صنعت و حتی بین المللی، برای بررسی این نوع مشکلات از بازار جهانی و شناسایی نقش آیین نامه ها بر روی طرح های استاندارد بین المللی استفاده می کنند.
علاوه بر این، هنگامی که بحث و بررسی آیین نامه های هر یک از بخش های صنعتی صورت می گیرد، عوامل سیاسی، اقتصادی و قانونی که در هر کشور متفاوت هستند، در وارد کردن تغییرات به این طرح ها تاثیر گذارند. همچنین، بنیادینترین مسأله این است که دولت های کشوری، نمایندگان صنعت و مصرف کنندگان، تلاش برای فراهم کردن محیط مناسبی برای ورود به بازار هستند. بدین منظور، آیین نامه های قابل اجرا و سازگاری با قوانین کشورهای مختلف باید به کار گرفته شود.
به طور کلی، عدم توافق بین نهادهای مختلف برای پذیرش آیین نامه نشان ددهنده یک فراموش شده بسیار مهم است که نیازمند زمان و تامین منابع کافی است تا این نقص رفع شود. برای حل این وضعیت، آیین نامه های استاندارد که در جهان به طور شایع استفاده می شوند، باید کشورهای مختلف سعی کنند آن ها را به چشم یک معیار بین المللی ببینند.
6. عدم تضمین وضعیت پایدار پس از پذیرش آیین نامه
با پذیرش هرگونه آیین نامه یا قانون جدید، همواره امکان وجود علایمی از عدم تضمین وضعیت پایدار در آینده وجود دارد. در واقع، این موضوع میتواند یکی از ابعاد مهم پذیرش هرگونه آیین نامه باشد. به عنوان مثال، پذیرش یک قانون جدید می تواند باعث شود که بازار کسب و کارها به طور قابل ملاحظه ای تحت اثر قرار گیرد.
عدم تضمین وضعیت پایدار پس از پذیرش آیین نامه می تواند به دو علت ریشه دار باشد، اول اینکه نظام قضایی و مجریان قانون همواره قادر به تفسیر متفاوت از مواد قانونی هستند. به عنوان نمونه، چگونگی اجرای قوانین محیط زیست در هر دو حالت سخت یا سرکوبگر هنگامی که به عنوان یک قانون جدید پذیرفته شدهاند، به صورت دسته جمعی متفاوت قرار می گیرد و گاهی اوقات می تواند باعث بروز اختلافات و ابهامات باشد.
دلیل دوم برای عدم تضمین وضعیت پایدار پس از پذیرش آیین نامه، عدم قدرت شناسایی تمام تبعات فنی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن قانون است. به طور مثال، با پذیرش یک قانون برای کاهش آلودگی هوا، باید در نظر داشت که این قانون می تواند باعث افزایش قیمت سوخت، کاهش اشتغال و فشار بیشتر بر روی شرکت های بزرگ شود. بنابراین، این امر می تواند موجب بروز تحولاتی در بازار کار، بازار سهام و بازار مسکن شود.
در نتیجه، می توان نتیجه گرفت که پذیرفتن هرگونه آیین نامه ممکن است باعث بروز تحولات و تغییرات چندان پایدار نباشد. عدم تضمین وضعیت پایدار پس از پذیرش آیین نامه، می تواند باعث بروز نظرات مختلف و حتی اختلافات قابل توجهی شود که از برخی جهات می تواند باعث آسیب بزرگی در برابر عملکرد بازار شود.
7. برخی از مواد آیین نامه مغایر با قوانین و دستورالعمل های موجود
مواد آییننامهها، بهعنوان یکی از مهمترین ابزارهای جهت تنظیم رفتار انسانها در جوامع، با هدف حفظ منافع عمومی، ایجاد توازن در روابط اجتماعی و تنظیم تعاملات اقتصادی، تولید میشوند. این آییننامهها باید مطابق با قوانین و دستورالعملهای موجود در جامعه باشند تا عارضههایی چون آسیب به زیستمحیطی، خسارت به مردم، عدم پایبندی به اصول عدالت بیننسلی و هدررفت منابع، به وجود نیایند. با این حال در برخی موارد، مواد آییننامهها با قوانین و دستورالعملهای موجود در جامعه مغایرت دارند.
یکی از دلایل این مغایرتها، عوامل سازمانی هستند. در بعضی از موارد، افرادی که آییننامه را تهیه میکنند، ممکن است اطلاعات کافی درباره قوانین و مقررات مرتبط نداشته باشند و این باعث شود که موادی در آییننامه قرار گیرند که با قوانین و دستورالعملهای موجود در جامعه مغایرت داشته باشند و به ویژه در زمینههای حقوقی، این امر بسیار دقیقتر است.
سازمانهایی که آییننامه را در دست خود دارند نیز ممکن است به دلایل مختلف (مانند مطالعه درست و کامل قوانین و مقررات مرتبط) قادر به تهیه یک آییننامه مطلوب نباشند. به عنوان مثال، احتمالاً در صورتی که یک آییننامه برای مسئله خاصی تهیه شده باشد و به دلیل عدم تعامل صحیح با افراد دیگر بخشی از آن با قوانین و مقررات موجود در جامعه مغایرت داشته باشد.
با این وجود، مغایرتهای مواد آییننامه با قوانین و دستورالعملهای موجود در جامعه، میتواند پیامدهای جدی و ناگواری داشته باشد. برای پیشگیری از این مسئله، باید از قوانین و دستورالعملهای حاکم بر جامعه برای تهیه آییننامهها استفاده شود و همچنین همه سازمانهای دولتی و خصوصی باید به عنوان مسئولین تهیه، اجرا و اجرایی سازی آییننامههای مربوط، اقدام به بررسی، مطالعه و تحقیق کامل درباره قوانین و مقررات موجود در جامعه کنند.
8. عدم توانایی در اجرای سیستم آیین نامه
با گسترش فعالیتهای مختلف و تغییرات پیوسته در صنایع و بخشهای مختلف اقتصادی، نیاز به سیستمهای منظم و آییننامههای دقیق و کامل برای برخورداری از عملکردی کارآمد و صحیح، احساس میشود. بر این اساس، سیستم آیین نامهها به عنوان یکی از وسایل رسیدن به اهداف تشکیل شده است. اما به دلیل مواردی مانند عدم توجه به نیازهای بهروز بودن آن یا عدم ارتباط با شرایط واقعی موجود، گاهی اوقات اجرای سیستمهای آییننامه ناموفق است و در این صورت به وجود مشکل معرفی میشود که بهطور معمولن به آن عدم توانایی در اجرای سیستم آیین نامه یا همان ایجاد فراورده نامناسب گفته میشود.
عدم توانایی در اجرای سیستم آیین نامه به معنی عدم رعایت و اجرای کامل و صحیح تمامی مقررات آن است و ممکن است به دلیل مسائلی مانند عدم آگاهی از مفاد کامل آیین نامه، نبودن مراحل مشخص اجرای آن، انجام نادرست اقداماتی در طول اجرای سیستم باشد. به همین دلیل، عدم توانایی در اجرای سیستم آیین نامه میتواند کارآیی و عملکرد هر گونه سیستم یا فرآیند را تحت تاثیر قرار دهد.
از مهمترین عواقب عدم توانایی در اجرای سیستم آیین نامه، از مشکلات مثل ایجاد پیچیدگی در آیین نامه و سیستمها، کاستی در کارایی حل مسائل، اضافه شدن هزینهها، کاهش حقوق و تبعیض رفتاری نسبت به کارکنان و ناشی شدن مشکلات در محیط کسب و کار نام برد. برای حل اینگونه مشکلات، لازم است تا سیستم آییننامه بهصورت دقیق و منطقی بررسی، شناسایی و تشخیص داده شود که در صورت لزوم، استفاده از راهکارهایی مانند اعمال اصلاحیهای برای ارتقای سطح عملکرد سیستم آیین نامه، این مشکلات را برطرف کرده و کمک موثری در رسیدن به اهداف و موفقیتهای اقتصادی، تربیتی و اجتماعی انجام میدهد. بهعنوان یک فرایند پیچیده و حساس، ایجاد و بکارگیری سیستمهای آییننامه به یک استاندارد کیفیت اساسی در زمینه برنامهریزی و اجرای فعالیتهای مختلف اقتصادی و صنعتی تبدیل شده است.
9. نداشتن رویکرد منطقی در تدوین آیین نامه
رویکرد منطقی در تدوین آیین نامه یکی از موضوعاتی است که در رابطه با تدوین قوانین، آییننامهها و مقررات بسیار مهم میباشد. در این راستا، یکی از مشکلاتی که بعضی از طراحان آییننامه با آن روبرو میشوند، عدم رعایت موضوعات منطقی در تدوین آییننامهها است.
اشکالات منطقی متعددی در تدوین آییننامهها وجود دارد که میتواند باعث ایجاد ابهامات و سوءتفاهمات زیادی شود. بهعنوان مثال، ایجاد اصطلاحات تعریفنشده، استفاده از عبارات دوجملهای و دشوار، انتخاب واژگان نامناسب، هموار نبودن تداوم مطالب و استدلال ها و عدم رعایت سلسله مراتب در مطالب و آییننامهها از جمله مشکلات چنین رویکرد منطقی نیستند.
به طور کلی، استفاده از رویکرد منطقی در تدوین آییننامه باعث افزایش شفافیت در ارائه مقررات، جلوگیری از وجود ابهامات و سوءتفاهمات، سهولت در درک، پذیرش و استفاده از آییننامهها و همچنین تسهیل در جریانگیری امور و ارائه خدمات حقوقی به جامعه خواهد شد. در نتیجه، لازم است که در تدوین آییننامههایی که برای جامعه و فرهنگ کشورمان ضروریاند، توجه به موضوعات منطقی و ساختار درست متن مورد نظر شود.
10. عدم توجیه اقتصادی برای پذیرش آیین نامه
بسیاری از آیین نامه ها و مقررات در جوامع مختلف جهان به منظور بهبود زندگی و افزایش امنیت و بهداشت مردم به وجود می آیند. اما در برخی از موارد، پذیرش آیین نامه جدید به دلایل اقتصادی منطقی نیست.
یکی از دلایل عدم توجیه اقتصادی برای پذیرش آیین نامه، هزینه های بالایی است که باید برای پیاده سازی آن پرداخت شود. بسیاری از آیین نامه ها به دلیل تجهیزات پیچیده، تحلیل داده ها برای ایجاد سیستم های کنترل و مراقبت و نیز پیاده سازی سامانه هایی برای انجام بررسی های مربوط به حفظ استانداردها و نظارت بر فعالیت ها هزینه های بسیاری را برای افراد و سازمان ها ایجاد می کند.
دلیل دیگری که باعث می شود عدم توجیه اقتصادی برای پذیرش آیین نامه حاصل شود، مشکلات و عوامل زیست محیطی است. در برخی از موارد، استفاده از مواد شیمیایی و تکنولوژی های پیشرفته، انجام تولیدات صنعتی و تجاری و حفاظت از محیط زیست، هزینه های بسیاری را برای سازمان ها ایجاد می کند. بسیاری از شرکت ها مجبور به رهگیری قوانین و مقررات حفاظت از زیست محیطی هستند، اما طبق عدم توجیه اقتصادی، درآمد و کسب و کار به طور مستقیم تحت تاثیر می گذارند.
افزایش هزینه ها به دلیل پیشرفت تکنولوژی، تعداد آیین نامه ها و مقررات افزایش می یابد و همچنین در بسیاری از موارد، تقاضای بالای مردم در قبال خدمات و محصولات منجر به تشدید آن برای سازمان ها شده است. به طور کلی، هنوز بسیاری از مقررات و آیین نامه ها علی رغم اهمیت اجتماعی و حفاظتی آن ها، به دلایل اقتصادی، در حالی که قابلیت تأثیر گذاری و رعایت همان روند ادامه دارد، پذیرفته نمی شوند.