ارزیابی ریسک: چه معنایی دارد؟
ریسک به معنای خطر و مخاطره است و در تجارت، بازاریابی و مدیریت پروژهها به معنای پذیرش خطر و احتمال از دست دادن سود و زیان میباشد. بدون ریسک، بخشی از شرایط مشروط به پیشرفت و توسعه را از بین میبریم. در واقع ریسک، میزان عدم قطعیت کسب و کار است.
ارزیابی ریسک، فرایندی است که به وسیله آن، احتمال حدوث یک ریسک و شدت تاثیر آن بر کسب و کار، ارزیابی و ارائه میشود. در واقع در ارزیابی ریسک، چیزی جز تخمینی از احتمال وقوع ریسک و تخمین تأثیرات آن بر موفقیت کسب و کار وجود ندارد.
ارزیابی ریسک، نوعی از برنامهریزی است که باعث افزایش شناخت شرکت در مورد برنامههایی میشود که معرف خطراتی هستند و به کسب و کار امکان میدهد تا در مقابل آنها آمادگی داشته باشد. این فرایند به عنوان یکی از اصلیترین کارآییهای یک مدیر پروژه در اجرای اصول مدیریت پروژه به شمار میآید.
نتیجه گیری مطالب فوق، این است که ریسک قابل پذیرش است و ارزیابی ریسک، حیاتی برای این است که کسب و کار موفق باشد. اگر ما این قابلیت را داشته باشیم که به درستی ریسکهای مدیریتی را به دست آوریم، میتوانیم به بهینه سازی عملکرد کسب و کارمان کمک کنیم.
اصول اصلی ارزیابی ریسک
ارزیابی ریسک به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای مدیریت ریسک، در تشخیص و تحلیل ریسکهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد. این فرآیند با استفاده از ابزارها، فنون، و روشهای مختلف، به منظور مشخص کردن احتمال وقوع یک ریسک، درجه تاثیر آن و برآورد شدن تاثیرهای متقابل میان ریسکهای مختلف صورت میگیرد. در اینجا به بیان اصول اصلی ارزیابی ریسک که بسیار مهم هستند میپردازیم:
1- شناسایی ریسک: این مرحله مربوط به شناسایی تمامی خطرات موجود در پروژه، سازمان یا فعالیت است. روشهای مختلفی برای شناسایی ریسک وجود دارد که باید با توجه به شرایط و عوامل موجود مورد استفاده قرار گیرد.
2- تحلیل ریسک: در این مرحله، پس از شناسایی ریسک، باید متخصصان در زمینه مشخص کردن احتمال وقوع یک ریسک، درجه تاثیر آن و برآورد شدن تاثیرهای متقابل میان ریسک ها فعالیت کنند. در این مرحله، بهتر است از ابزارهای تحلیلی مانند استاندارد های IEC و ISO بهره بگیریم.
3- ارزیابی ریسک: در این مرحله، پس از انجام تحلیل ریسک، ارزیابی درجه خطر به کار گرفته میشود. این مرحله شامل تشخیص خطرات کم، متوسط و بالا است.
4- مدیریت ریسک: در این مرحله، روشهای مختلفی راجع به مدیریت ریسک، از جمله اصلاح ریسک، کاهش ریسک، انتقال ریسک و همچنین ایجاد راهکارهای پیشگیرانه برای مدیریت ریسک، به کار گرفته میشود.
چکیده
در این نوشتار، به بیان اصول اصلی ارزیابی ریسک پرداخته شد. این اصول شامل شناسایی ریسک، تحلیل ریسک، ارزیابی ریسک و مدیریت ریسک است. برای انجام این فرآیند میتوان از ابزارهای مختلفی مانند استانداردهای IEC و ISO استفاده کرد. این اصول میتوانند به عنوان راهنمایی مهم در مدیریت ریسکهای مختلف به کار گرفته شوند.
روش های مختلف ارزیابی ریسک
ارزیابی ریسک یک فرآیند مهم در مدیریت پروژههای مختلف است که در طول زمان رشد یافته و روشهای متعددی برای انجام آن به وجود آمده است. روشهای ارزیابی ریسک به طور کلی به دو دسته تقسیم میشوند: روشهای کمی و روشهای کیفی. در روشهای کمی، از فرمولها و مدلهای پیچیدهای استفاده میشود تا به طور دقیق تری بتوان ریسکهای پروژه را ارزیابی کرد. اما در روشهای کیفی، با استفاده از دانشهای کارشناسان، تجربههای گذشته و مشاهدات، تلاش میشود تا ریسکهای پروژه تشخیص داده شوند.
من در اینجا به بررسی برخی از روشهای مختلف ارزیابی ریسک خواهم پرداخت. یکی از روشهای کمی، استفاده از ماتریس احتمال-تأثیر است. در این روش، ریسکها با توجه به دو مولفه احتمال و تأثیر ارزیابی میشوند. احتمال به این معنی است که چقدر این ریسک اتفاق خواهد افتاد و تأثیر به این معنی است که در صورت وقوع ریسک، چه تأثیری بر پروژه خواهد داشت.
روش دیگر استفاده از شبیهسازی ریسک است. در این روش، با استفاده از نرمافزارهایی مانند Monte Carlo، تعداد زیادی شبیهسازی از پروژه انجام میشود. نتایج شبیهسازیها برای تخمین پیشبینی امکان وقوع هر ریسک و همچنین برای تعیین برآورد هزینههای مربوط به آن ریسک استفاده میشود.
در روش دیگر نیز از استفاده از ماتریس ارزیابی کیفی استفاده میشود. در این روش، صورت جدولی با دو مولفه احتمال و تأثیر به کار میرود، اما مقادیر ماتریس به صورت طبقهبندی کیفیتی هستند و فرمولهای پیچیده برای ارزیابی استفاده نمیشود.
از دیگر روشهای دیده شده در ارزیابی ریسک میتوان به ارزیابی حریم خطا، کارتای موازنه و تحلیل شبکههای موقعیتی اشاره کرد. هرکدام از این روشها، به روش خاص خود در انجام این فرآیند فعالیت دارد. در هر صورت، هدف روشهای مختلف ارزیابی ریسک، کاهش احتمال آسیب دیدن پروژه از ریسکهای مختلف است.
چرا ارزیابی ریسک در تصمیم گیری مهم است؟
ارزیابی ریسک یعنی تخمین زدن احتمال وقوع رخدادهای ناخواسته در آینده. ریسکها هرگز قابل حذف نیستند، اما با انجام ارزیابی دقیق و درست میتوان در برابر آنها پیشگیری کرد و هنگام تصمیمگیری با هوشمندی عمل کرد.
در تصمیمگیری، ریسک برای هر تصمیمی وجود دارد و تاثیرات مخرب آن در هر صنعتی میتواند باعث خسارتهای جبران ناپذیر شود. به این دلیل، ارزیابی ریسک یکی از عوامل اصلی و مهم در تصمیمگیری است.
سازمانها و شرکتها باید با توجه به ریسکهای مربوط به فعالیتهای خود، تصمیمگیریهای متعددی را اتخاذ کنند. در همین راستا، ارزیابی ریسک کمک میکند تا تصمیمگیریها با توجه به تاثیرات حاصل از آنها در آینده انجام شود. این رویکرد، باعث میشود که فرد/سازمان توانایی ایجاد یک برنامه کامل برای حفظ مزیت رقابتی خود در بازار را داشته باشد.
به طور خلاصه، ارزیابی ریسک به صورت فردی یا سازمانی ضروری است و باید در هر تصمیمگیری انجام شود، تا میزان ریسکهای ممکن در آینده را بررسی کرده و با فهم دقیقی که در این خصوص داریم، تصمیمگیریهای هوشمندانهتری اتخاذ کنیم.
تاثیرات نادرست ارزیابی ریسک
تاثیرات نادرست ارزیابی ریسک یا معمولاً شناخته شده به عنوان تفکر گروهی و یا تحلیل گروهی، پدیده ای است که همواره از طریق قیاس افراد در موضوعات گوناگون مطرح میشود. در این مورد، تصمیمات گروهی می توانند به ارزیابی ناتوانی ها یا تصورات غلط افراد منجر شوند. در بعضی موارد، ممکن است یک شخص در بین افرادی که در ارزیابی گروهی شرکت میکنند، تمایل داشته باشد به عنوان صدرنشینی یا برجسته بودن، ادعای بیشتری داشته باشد و بطور خلاصه، دیدگاه او به عنوان پررنگ تر یا مرجع تر شناخته شود.
در موارد دیگر، تحلیل گروهی ممکن است به اختلافات بیشتر در میان افراد و نظرات دور از موضوعات باشد. در بدترین حالت این تأثیر غلط ممکن است موجب باورهای نادرست و تصمیمات نامناسب بشود که به جای رفع یا کاهش ریسک های موجود، ریسکهای بیشتری را بوجود آورد.
از طرفی، برخی فرایندهای تصمیم گیری گروهی، مانند شاخص تکمیلی سود، می تواند نتایج پراکنده را به یک پرسشنامه جمع کرده و عملکرد تصمیمی بهبود بخشد. اما به هرحال، باید دقت کنیم که این نوع فرایند ها تنها با دانش گروهی به نتیجه خوب ایجاد می کند. به همین دلیل، باید حتماً دانش و قدرت دیدگاه گروهی در این مورد را با توجه به شرایط واقعی بررسی کنیم و دور از چشم پوشی ادعاهای پوچ بایستیم، تا بتوانیم دیدگاه جامع تری کسب کرده و ریسک ها را بهبود بخشیم.
ارتباط بین ریسک و بازده
ریسک و بازده دو عامل بسیار مهم در تحلیل سرمایهگذاری و ارزیابی سبد سرمایهای هستند که اغلب در کنار هم مورد بحث قرار میگیرند. در واقع، رابطه مستقیم بین ریسک و بازده وجود دارد و توجه به هر دو عامل برای تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری بسیار مهم است.
ریسک به معنای شانس احتمال وقوع رویدادهای ناخواسته و ضرر زیاد است. از طرف دیگر، بازده به معنای سود یا سودمندی پروژههای سرمایهای یا سبد سرمایهای است. در اصطلاح، بازده معمولاً حاصل از سودهای سهام، سودهای توزیع سود، افزایش قیمت دارایی و یا همه آنها به خوبی درآمده است.
در بین بازارهای سرمایه گاهی اوقات شرایط و متغیرهای مختلفی وجود دارد که باعث بازدهی پایین و ریسک بالا در بازار میشوند. در مقابل، انتخاب سبد سرمایهای که باعث رشد سرمایه و افزایش بازدهی است، متوجه کاهش ریسک میشویم. به عنوان مثال، سبدی از سهام بانکها، شرکتهای معدنی یا شرکتهای فنی و مهندسی ممکن است در اثر ریسک مربوطه با بازدهی کمرنگی مواجه شود. از طرفی، سبدی از سهام شرکتهای فعال در بخش فناوری یا بانکهایی با محدودیت کم سرمایه در اثر رشد و توسعه بازدهی بالاتری را خواهند داشت.
اگرچه ریسک به عنوان یک عامل مهم تصمیمگیری در مورد سرمایهگذاری است، گاهی اوقات، به طور ناگهانی بازدهی بسیار بالا نیز حاصل میشود. با این حال، برای داشتن یک سبد سرمایهای مناسب، توانایی در بررسی میزان ریسک و بازده هر دارایی یا سهم از اهمیت بالایی برخوردار است. در نهایت، هدف هر سرمایهگذار، چه به عنوان یک فرد حقیقی یا حقوقی باشد، باید ایجاد یک سبد سرمایهای مناسب و استفاده از فرصتهای بالقوه با کمترین ریسک ممکن و حداکثر بازدهی باشد.