مفهوم و تاریخچه روش ارزیابی ریسک hazop
مفهوم روش ارزیابی ریسک Hazop (Hazard and Operability Study) یک روش سیستماتیک برای شناسایی و ارزیابی خطرات حین عملیات صنعتی است. این روش توسط شرکت اکسون در دهه ۱۹۶۰ معرفی شد و به سرعت به یکی از اصولی‌ترین معیارهای ارزیابی خطر در صنایع پردازشی تبدیل شد.
در این روش، یک تیم حرفه‌ای از متخصصان اجزای مختلف یک سیستم صنعتی را بررسی می‌کنند تا مشکلات محتمل و هشدارها را شناسایی کنند. به این صورت که تمام روش‌های عملیاتی و احتمالی در سراسر سیستم مورد بررسی قرار می‌گیرد تا هر نقطه ضعف و خطری که ممکن است بروز دهد شناسایی شود. سپس برای هر خطر، راهکاری به منظور پیشگیری از وقوع آن ارائه می‌شود و به اقدامات کنترلی و شناوری برای کاهش آسیب‌های احتمالی روی سیستم که قبل از بروز حادثه اعمال می‌شود، توجه می‌شود.
تاریخچه روش Hazop به مرحله آزمایش‌های متعدد به فنون کنترل خطر در دهه ۱۹۷۰ میلادی برمی‌گردد. این روش در همه جوامع رو به گسترش بعد از بروز حادثه فوق العاده چشمگیری در چندین صنعت، باعث شد که از سال ۱۹۷۴ به عنوان یک روش پذیرفته شود. بعدها مدل‌های مختلف روش Hazop برای بهبود ایمنی صنعت‌های مختلف توسعه داده شد.
در کل، روش Hazop ارزیابی خطری است که به جهت بررسی عملکرد سیستم شناخته می‌شود. این روش به عنوان یکی از پایه‌های مهم سیستم های کنترلی صنعتی شناخته می‌شود و با توجه به اطلاعاتی که در اختیار قرار داده می‌شود، می‌توان بر دقت و کارآیی خطرات بالقوه و روش‌های پیشگیری از بروز آنها تمرکز کرد.
مراحل روش ارزیابی ریسک hazop
ارزیابی ریسک با متد Hazop یکی از مهمترین روش‌های ارزیابی ریسک در صنایع پایدار است که به منظور پیشگیری از حوادث و رخدادهای ناخواسته در ساختمان‌ها، تاسیسات و بخش‌های صنعتی استفاده می‌شود. این روش در قالب گروه کاری برای بررسی سیستم‌ها، تجهیزات و فرآیندهای صنعتی و شناسایی عوامل خطرناک به کار می‌رود. هدف مشخص این روش، تشخیص و نشان دادن عوامل خطرناکی است که می‌توانند باعث خسارت و تلفاتی برای سیستم، افراد یا محیط زیست شوند.
این روش ابتدا با جلسات گروهی شامل عناصر مختلفی مانند کارشناسان سیستم، مهندسان، سرپرستان پروژه و مدیران بخش‌های مختلف انجام می‌شود. پس از اولین جلسات، فصل‌بندی سیستم موردنظر با توجه به زیرسیستم و اجزا آن انجام می‌شود. در این مرحله عناصری مانند قطعات، ابزارها، خطوط انتقال و فرآیندها شناسایی می‌شوند و هر یک از آنها با عوامل خطرناکی که ممکن است با آنها همراه باشد، بررسی می‌شوند.
در مرحله بعدی، عوامل خطرناک شناسایی شده در هر یک از قطعات و فرآیندها مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرند. در این مرحله با استفاده از مفاهیم متنوعی همچون تغییر نوع، تغییر موقعیت، اضافه کردن عامل و حذف عامل، مجموعه ای از سوالات طراحی شده انجام می‌شود که به منظور شناسایی خطرات در هر یک از عناصر، فرآیندها و بخش‌ها بکار می‌رود. در پایان این مرحله اطمینان حاصل می‌شود که هیچ خطر خاص وجود ندارد که می‌تواند خسارت‌زا باشد و یا شرایط نیازمند اصلاحات و بهبودهایی برای حفظ سلامت سیستم فراهم نیست.
در پایان باید گفت که روش Hazop به صورت مستمر صرفا جهت اطمینان از حفظ سلامت سیستم در دوران بهره‌برداری بکار می‌رود و الزاما بهبودات و رویارویی با خطراتی که درمراحل قبل شناسایی شده‌اند، برای جلوگیری از وقوع حوادث باید به کار گرفته شود.
اهداف و کاربردهای روش ارزیابی ریسک hazop
روش ارزیابی ریسک (HAZOP) یک روش شناسایی و ارزیابی ریسک در سیستم‌های صنعتی است. اهداف و کاربردهای اصلی این روش عبارتند از:
1. شناسایی خطرات: با استفاده از این روش، خطرات قابل توجه در سیستم‌های صنعتی شناسایی می‌شوند و از این رو تلاش می‌شود تا پیش از وقوع ریسک، اقدامات ایمنی لازم انجام شود.
2. ارزیابی ریسک‌های موجود: با انجام روش HAZOP، ریسک‌های مربوط به سیستم‌های صنعتی ارزیابی می‌شوند و اطمینان حاصل می‌شود که این ریسک‌ها با استفاده از اقدامات ایمنی پیشگیرانه قابل کاهش هستند.
3. بهبود عملکرد سیستم: با استفاده از روش HAZOP، امکان بهبود عملکرد سیستم‌های صنعتی از طریق شناسایی نقاط ضعف و ریسک‌ها ایجاد می‌شود.
4. حفظ بخشی: با انجام روش HAZOP، امکان حفظ بخشی سیستم صنعتی، به دلیل جلوگیری از وقوع ریسک‌های قابل توجه، مهیا می‌شود.
به طور خلاصه، روش ارزیابی ریسک HAZOP یک وسیله قدرتمند برای شناسایی و کنترل خطرات در سیستم‌های صنعتی است و می‌تواند بهبود عملکرد سیستم‌ها و حفظ بخشی را تضمین کند.
گام‌های اصلی در اجرای روش ارزیابی ریسک hazop
روش HAZOP (Hazard and Operability Study) یکی از روش‌های ارزیابی ریسک به منظور تشخیص خطرات و مشکلات عملیاتی در صنایع پتروشیمی است. مفهوم اصلی این روش بررسی توسط گروهی از افراد متخصص به منظور تحلیل و بررسی بخش های مختلف دستگاه‌ها و واحد های مختلف صنعتی است.
طرز کار روش HAZOP به این صورت است که با انتخاب یک گروه از افراد تحلیلکننده، مراحل اولیه بسیار مهمی را برای اطمینان از حضور تمامی خصوصیات بهداشتی و ایمنی در قسمت‌های مختلف صنایع انجام می‌دهند. سپس موضوعات مختلفی مانند محصولات، شرایط محیطی، اجزای تجهیزات و عوامل انسانی مورد بررسی قرار می‌گیرند.
در مراحل بعدی، بخش های احتمالی مشکلات، عوامل خطرناک و موانع فرآیندی شناسایی می‌شوند و عوامل خطرناک از نظر حوادث و خطرات پتروشیمی شناسایی می‌شوند. تحلیل کنندگان با استفاده از فرم های HAZOP، باید بیش از ۵۰۰ وضعیت مختلف را بررسی کنند تا حوادث و خطرات ناشی از تداخل عوامل مختلف را شناسایی و در جلوگیری از آنها موثر باشند.
مزیت اصلی این روش، شناسایی و پیش‌بینی شرایط خطرناک پیش از وقوع حادثه و حفظ ایمنی و سلامت در صنایع پتروشیمی است. همچنین، برای کشف ریسک ها و خطرناکی هایی که قبلا به آنها اشاره نشده‌اند نیز مؤثر است. به علاوه، باعث افزایش آگاهی و تسهیل ارتباط و هماهنگی میان اعضای گروه تحلیل شده و به همین دلیل روش HAZOP به یکی از مهمترین روش های ارزیابی ریسک در صنعت پتروشیمی تبدیل شده است.
فرآیند تصمیم‌گیری در روش ارزیابی ریسک hazop
روش ارزیابی ریسک HAZOP (Hazard and Operability Study) یکی از روش‌های مهم در صنعت برای شناسایی خطرات و اعمال اقدامات پیشگیرانه است. در این روش، برای هر فرآیند صنعتی، یک تیم از کارشناسان واحد، با استفاده از داده‌های فنی و دانش تخصصی خود، در رابطه با اجزای فرآیند و واکنش آنها در مواجهه با شرایط خطرناک به بررسی می‌پردازند.
در این بررسی، اجزای فرآیند به صورت جزئی تحلیل شده و در صورت وجود خطر، راهکارهای پیشگیرانه ارائه می‌گردند. برای این منظور، تیم کارشناسی با توجه به شرایط کاری با زوایای مختلفی مانند فشار، دما، جریان، ترکیبات و… بررسی های خود را ارائه می‌کنند.
فرآیند تصمیم گیری در این روش، به این صورت است که ابتدا تیم کارشناسی برای هر جزء سیستم باید مشخص کند که آیا شرایط خطرناکی به وجود می‌آید یا خیر. در صورت وجود شرایط خطرناکی، تیم کارشناسی با توجه به دانش و تجربیات خود، راهکارهای پیشگیرانه و کاهش خطرات را ارائه می‌دهند. برای رفع خطرات، ممکن است نیاز به تغییراتی در سیستم باشد که می‌تواند شامل اضافه کردن یا حذف عناصر در فرآیند، تغییر شیوه کاری در مقابل خطرات، کنترل و نظارت بر وضعیت فرآیند، آموزش کارکنان و… باشد.
به طور کلی، فرآیند تصمیم گیری در روش ارزیابی ریسک HAZOP به دانش و تجربه کارشناسان بستگی دارد که با توجه به آنها راهکارهای مناسب پیشگیرانه برای کاهش خطرات و جلوگیری از وقوع حوادث را ارائه خواهند داد. به همین دلیل، این روش به عنوان یک روش پیشگیری در برابر خطرات و پیشگام در ایمنی صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
افراد شرکت‌کننده و نقش آنها در روش ارزیابی ریسک hazop
در روش ارزیابی ریسک HAZOP، افراد شرکت‌کننده نقش بسیار مهمی در بهبود ایمنی فرآیندها و کاهش ریسک‌های مربوط به آنها دارند. این روش، فرایندی است از تحلیل حوادث و شناسایی ریسک‌هایی که ممکن است در یک فرآیند تولیدی بروز پیدا کنند. هدف از این روش درک کاملی از فرآیند تولیدی و نقاط ضعف آن است.
افراد شرکت کننده در این روش به دو دسته تقسیم می‌شوند: 1. اعضای تیم HAZOP که باید دارای دانش کافی در مورد پروسه و فرآیند تولیدی باشند و 2. کارشناسان جوان و تازه کار که باید با این روش آشنا شوند و نقش مهمی در تحلیل ریسک‌ها بازی کنند.
اعضای تیم HAZOP به عنوان مسئولان اصلی برای تحلیل ایمنی فرآیند در این روش شرکت می‌کنند. آنها با کنترل کردن مراحل فرآیند و شناسایی هر نقطه ضعف در آن، می‌توانند ریسک‌های موجود را شناسایی کرده و راه‌حل‌های موثری برای کاهش آنها ارائه دهند. همچنین، کارشناسان جوان و تازه کار نیز می‌توانند به عنوان یک چشم تازه در تشخیص ریسک‌های جدید مفید باشند و به تیم HAZOP کمک کنند تا نقاط ضعف فرآیند تولیدی را شناسایی کنند.
در کل، حضور افراد شرکت‌کننده در روش ارزیابی ریسک HAZOP از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ زیرا با تشخیص و شناسایی ریسک‌ها، می‌توانند بهبودی در ایمنی و بهره‌وری فرآیند برای سازمان فراهم کنند. بنابراین، تیم HAZOP باید با تمرکز بر روی تجربیات کارشناسان خود و با استفاده از کمک افراد دیگر به ارائه راه‌حل‌هایی برای حل مشکلات احتمالی بپردازد.