ارزیابی ریسک مواد شیمیایی دکتر آذری

مفهوم ریسک و ارزیابی آن در مواد شیمیایی

ریسک یکی از مفاهیم مهم در زمینه شیمیست. ریسک به عنوان تعریف رسمی ، احتمال بروز خطر و صدمه به انسان‌ها، محیط زیست یا تجهیزات در صورت استفاده از یک ماده خطرناک می‌باشد. دانشمندان شیمی برای ارزیابی ریسک های ماده شیمیایی، از مطالعاتی نظیر شناسایی محصولات فرعی برای فرآیندهای شیمیایی، شناسایی دز پاسخ، توانایی تشخیص و پیش‌بینی خطرات و ارزیابی اینکه آیا احتمال وقوع هر خطری به چه میزانی است و تهیه نقشه ریسک آن‌ها استفاده می‌کنند.

برای ارزیابی ریسک های مرتبط با مواد شیمیایی، از دو متغیر به نام های شرایط استفاده و خصوصیات فیزیکی یا شیمیایی استفاده می‌شود. شرایط استفاده شامل مواردی همچون میزان مواد مصرفی، شرایط دما و فشار و مدت زمان استفاده از مواد شیمیایی است. خصوصیت های فیزیکی یا شیمیایی شامل چگونگی کاربرد، رفتار ماده در دما و فشار، ساختار شیمیایی و نیروهای متعلق به ماده مانند سوختگی، لرزش و موارد دیگر می‌باشد.

بدون ارزیابی و مناسب سازی ریسک های مرتبط با مواد شیمیایی، ممکن است این مواد ریسک‌های جدی برای انسان‌ها و محیط زیست ایجاد کنند. برای پیشگیری از این مسائل، لازم است که ارزیابی ریسک ها در تمامی مراحل تولید، توزیع و استفاده از مواد شیمیایی انجام گیرد. به این منظور، هنگامی که یک ماده شیمیایی توسط دانشمندان شیمی شناسی مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرد، اطلاعات بسیاری در مورد خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن جمع آوری می شود تا بتوان ارزیابی ریسک های آن به بهترین نحو انجام شود.

روش‌های مختلف ارزیابی ریسک مواد شیمیایی

حالت اشتباه و تخمین‌زدایی در ارزیابی ریسک مواد شیمیایی می‌تواند به شکست یا خسارت‌های جدی در زندگی و محیط زیست منجر شود. برای ارزیابی ریسک مواد شیمیایی، روش‌های مختلفی وجود دارد که برای تطبیق مواد شیمیایی با فرآیندهای و دستورالعمل‌ها استفاده می‌شوند.

روش‌های مختلفی برای ارزیابی ریسک مواد شیمیایی وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به تحلیل خطرات و اتفاقات احتمالی و تاثیرات محتمل، تحلیل ریسک اکولوژیکی، ارزیابی ریسک بهداشت حرفه‌ای، ارزیابی ریسک مبتنی بر ابرزاویه اشاره کرد. هر یک از روش‌ها به روشی خاص فرایند تحلیل ریسک را تعریف می‌کند، با این حال هر روش قابلیت استفاده در شرایط خاص خود را دارد.

تحلیل خطرات و اتفاقات احتمالی و تاثیرات محتمل به عنوان روشی است که به استفاده از اطلاعات کمک می‌کند تا از اتفاقات خطرناک جلوگیری شود. برای این منظور، تحلیل خطرات و اتفاقات احتمالی و تاثیرات محتمل برای محصولات شیمیایی انجام می‌شود تا عوارض آنها برای کاربران و جامعه سرشار از مخاطرات بیشتر شناسایی شود.

تحلیل ریسک اکولوژیکی نیز به عنوان جایگزینی دیگر برای روش تحلیل خطرات و اتفاقات احتمالی و تاثیرات محتمل در مورد تأثیرات شیمیایی بر روی زیست‌محیطی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش، ارزیابی ریسک شیمیایی بر اساس تأثیرات بر طبیعت و محیط زیست تعریف می‌شود و وضعیت اکولوژیکی سامانه‌های طبیعی بررسی می‌شود.

برای ارزیابی ریسک بهداشت حرفه‌ای، از داده‌های بهداشت حرفه‌ای، برای پردازش ارزیابی و دستیابی به ارزیابی‌های کمی و کیفی استفاده می‌شود. ریسک مرتبط با شیمیایی، باید بر اساس میزان عرضه و شرایط کار در آن قابل اندازه‌گیری باشد.

ارزیابی ریسک مبتنی بر ابرزاویه به دست‌آوردن داده‌های کم کیفیت برای ورود به عرضه ریسک مواد شیمیایی استفاده ‌می‌کند. با توجه به ویژگی‌های شیمیایی، برای هر منبع داده و ماده شیمیایی، ارزیابی‌هایی انجام شده و برای هر شیمیایی نشان داده می‌شود که داده‌های مورد نیاز برای تحلیل و بررسی ریسک چگونه است. استفاده از روش ابرزاویه روشی برای استفاده هر چه بهتر از اطلاعات ناقص و تلاش برای تحلیل داده‌های کم کیفیت است.

در کل، مجموعه‌ای از روش‌ها برای ارزیابی ریسک مواد شیمیایی وجود دارد که بهترین روش باید با توجه به خصوصیات مواد شیمیایی و شرایط دسترسی به داده‌ها استفاده شود.

شناسایی و ارزیابی عوامل خطر زایی در مواد شیمیایی

روش‌های شیمیایی در انواع مختلف صنایع و شاخه‌های علمی به کار می‌روند. استفاده اپیدمیک از مواد شیمیایی برای فرآوری و تولید محصولات، روش‌های دیگری نظیر شیمی تحمل، پاک‌کردن آب و همچنین در علم زیست‌شناسی، پزشکی و بسیاری شاخه های دیگر از علوم و فنون امروزی وجود دارد. برخی از این مواد شیمیایی ممکن است خطرات خطرناکی را برای محیط زیست و انسان‌ها ایجاد کنند.

بنابراین، شناسایی و ارزیابی عوامل خطر زایی در مواد شیمیایی بسیار حائز اهمیت است. جامعه علمی و نهادهای رسمی دولتی، می‌توانند با همکاری یکدیگر، راهکارهایی مناسب جهت کاهش خطرات و برطرف کردن مشکلات احتمالی به وجود آمده ارائه دهند.

برای این منظور، باید نوع مواد شیمیایی و همچنین میزان تولید و مصرف آن‌ها را مورد بررسی قرار داده و به شناسایی منشا خطرات و راهکارهایی برای کاهش آن‌ها، پرداخت. عوامل مختلفی مثل نقشه تولید، نحوه کار با مواد شیمیایی، شرایط محیطی، نحوه دفع پسماندها و توانایی انسانی جهت استفاده درست از مواد شیمیایی، باید به دقت مورد ارزیابی قرار بگیرند.

در نهایت، با توجه به تحلیل و بررسی عوامل خطر زایی، باید راهکارهایی جهت کاهش خطرات و آموزش افراد و مسئولین، ارائه و اجرا گردند تا ایمنی و سلامت عمومی، حفظ و محافظت شود. به این ترتیب، می توان از تأثیرات نامطلوب مواد شیمیایی در جامعه و محیط زیست جلوگیری کرد.

تأثیر مواد شیمیایی بر سلامت انسان

مواد شیمیایی در حوزه پزشکی و صنعتی بسیار مهم هستند. با این حال آنها می‌توانند باعث آسیب‌های جدی به سلامت انسان شوند. در واقع تأثیر مواد شیمیایی در بدن انسان که ممکن است به دلیل مواد نامناسب یا ناصحیح در معرض آنها قرار بگیرند، می‌تواند به شکل‌هایی نظیر الرژی، سرطان، بیماری‌های قلبی وعروقی، روانی، ایجاد اختلالات هورمونی و خلل در سیستم ایمنی بدن ایجاد شود.

یکی از مواد شیمیایی شایع که در صنعت و در خانه‌ها در دسترس است، برای موارد مختلف مصرف می‌شود، قلیای کاوش (NaOH) است. این ماده می‌تواند باعث تحریک پذیری چشم، پوست و ریه‌ها شود و حتی باعث سوختگی‌های شدید نیز می‌شود. همچنین مواد شیمیایی دیگر مانند جرم‌های نفتی، سموم آلی، فلزات سنگین و آرسنیک می‌توانند باعث بروز علائم مانند مشکلات تنفسی، سرطان و دچاری‌های پوست در افرادی که در معرض این مواد قرار دارند، شوند.

افزایش مصرف مواد شیمیایی در زمینه های مختلف نظیر کشاورزی، داروسازی، تولید شیمیایی و صنعتی و …، می‌تواند به افزایش بیشتر آلودگی محیط زیست و بروز بیماری‌های جدید و فراگیر سلامتی منجر شود. بنابراین استفاده از مواد شیمیایی شاید بسیار جذاب و موثر باشد، اما باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد و استفاده متناسب و بهینه از آنها صورت گیرد.

اصول کار با مواد شیمیایی به‌صورت ایمن

ایمنی در کار با مواد شیمیایی بسیار حائز اهمیت است و برای اطمینان از عدم بروز تصادفات و حوادث دلخراش باید اصول ایمنی را رعایت کرد. این اصول و نکات عبارتند از:

- حفظ تمیزی محیط کار بسیار مهم است زیرا آلودگی و هرگونه کثیفیت باعث بروز خطراتی مثل آتش سوزی، انفجار یا حتی بیماری هایی مانند عفونت می شود.

- استفاده از لباس های محافظ و تجهیزات ایمنی الزامیست. این تجهیزات شامل عینک، دستکش، ماسک، کفش، و پوشاک یونیفرم با کیفیت است.

- قبل از شروع هر کاری نیاز است که به تمامی دستگاه ها و ابزارهای خود دسترسی داشته باشید و از سالم بودن آن ها اطمینان حاصل کنید زیرا هرگونه ایراد در دستگاه ها و ابزارهای شیمیایی باعث بروز تصادفات مختلف می شود.

- مواد شیمیایی را مطابق با دستورالعمل و راهنمایی سازنده مورد استفاده قرار دهید. برای هر ماده شیمیایی، یک نام کامل، روش صحیح مانده در دستور العمل و مقدار مورد نیاز وجود دارد، از استفاده از آن ها بدون رعایت این موارد جدا خودداری کنید.

- در نگهداری مواد شیمیایی همیشه نگهداری در محل ایمن و در محیط کاملا خشک و خنک الزامیست چون مواد شیمیایی در تمامی محیط های خیلی حساس به دما و رطوبت هستند و باعث بروز آتش سوزی و انفجار می شوند.

- در صورت بروز هرگونه تصادف یا حادثه وقت خود را در امنیت قرار داده و به صورت سریع و متمرکز برای رفع آن بکوشید.

با رعایت این نکات و اصول، خطرات در کار با مواد شیمیایی به حداقل کاهش یافته و در محیطی ایمن کار توانید ادامه دهید.

تأثیر مواد شیمیایی بر محیط‌زیست و حیات وحش

مواد شیمیایی در دنیای امروز بخش بسیار مهمی از زندگی انسان‌ها و صنایع شده‌اند. متأسفانه، استفاده نا اصولی از این مواد می‌تواند تأثیرات نامطلوبی بر محیط‌زیست و حیات وحش داشته باشد.

در یکی از مهم‌ترین تأثیرات این مواد، تلویح و انتقال در محیط‌زیست است؛ بخشی از مواد شیمیایی پس از استفاده، به صورت زباله‌های صنعتی، پسماندهای خانگی و موارد مشابه در محیط زیست منتشر می‌شوند. این مواد با رودخانه‌ها، زمین و هوا مخلوط شده و بنابراین به گونه‌ای که به حیوانات و گیاهان صدمه می‌زنند، در تماس با آن‌ها قرار می‌گیرد.شیمیایی‌ها در برخی از موارد، در حین رسیدن به درون محیط‌زیست، تکثیر عفونی در برخی از حیوانات و گیاهان پاره‌انگیزی را به وجود آوردند.

یکی دیگر از مهمترین تأثیرات این مواد بر حیات وحش، تأثیرات کشنده آن‌ها است. بعضی از شیمیایی‌ها ممکن است با تغذیه حیوانات و گیاهان به طور مستقیم توأم با ماده‌های دیگر با آن‌ها وارد بدن شوند که می‌تواند سبب مرگ آن‌ها شود. برای مثال، عوامل شیمیایی موجود در برخی از کودهای شیمیایی به راحتی به عنوان یکی از مهمترین عوامل باعث مرگ گیاهان و کشتار حیوانات پرورشی می‌شوند.

به این ترتیب، اگر تجربه نشان دهد که شیمیایی‌ها در هر چند نظامی کوچکتر هم می‌تواند به همین اندازه بر تنوع حیات وحش تأثیر گذاشته باشند، می‌توان به خوشی نتیجه گرفت که آن‌ها به زودی می‌توانند بر پایداری بزرگترین زندگی‌های موجود در جهان تأثیر بگذارند. پس لازم است به طور جدی با این موضوع دست به کار شویم تا بتوانیم محیط زیست را حفظ کرده و حیات وحش را از مرگ غیر طبیعی بخشید.