1. مفاهیم اولیه و بررسی روش FMEA
مفهوم FMEA که مخفف Failure Mode and Effects Analysis است، یکی از مهمترین ابزارهای مهندسی کیفیت به شمار می‌رود. فرآیند FMEA برای شناسایی و عیب‌یابی احتمالی در محصولات یا فرآیندهای صنعتی به منظور ارتقای ایمنی، کیفیت و عملکرد به کار می‌رود. با انجام این مرحله می‌توان به مشکلات احتمالی پیش از وقوع پیش بینی کرده و برای رفع آنها اقدام کرد.
روش FMEA در واقع به دو بخش تقسیم می‌شود: تحلیل حالت خرابی (Failure Mode Analysis) و تحلیل اثرات (Effects Analysis). در بخش اول که تحلیل خرابی نامیده می‌شود، فرآیند، قطعه‌ها یا محصولات با توجه به شواهد نظیر گزارشات نگهداری، شکایات مشتریان، آمار نرخ خرابی و ...، تحت بررسی قرار می‌گیرند و حالت خرابی پیش‌بینی می‌شود. در بخش دوم یعنی تحلیل اثرات، اثرات مخرب این حالت‌های خرابی بر روی ایمنی، کیفیت و عملکرد سیستم ارزیابی و رتبه‌بندی می‌شوند.
استفاده از روش FMEA دارای مزایای فراوانی است. به‌طور کلی می‌توان گفت که با انجام FMEA، عیب‌یابی در سطح اجزای مختلف یک سیستم حقیقی، ارزیابی شواهد نگهداری و مقاومت در برابر سازوکارهای مختلف تشخیص عیب از جمله مزایای استفاده از این روش هستند. همچنین، با تحلیل حالت‌های خرابی و اثرات بر روی کیفیت، ایمنی و عملکرد، پتانسیل‌های افزایش کیفیت و کاهش هزینه را نیز می‌توان شناسایی کرد.
در نهایت، انجام FMEA به مدیران و مهندسان کیفیت این امکان را می‌دهد تا قبل از وقوع خرابی و بروز مشکلات، بتوانند نوع واکنش و هزینه‌های مورد نیاز را تخمین بزنند و برای حل مشکلات احتمالی، برنامه‌ریزی مناسبی را داشته باشند. این روش به طور کلی بهبود کارایی صنعتی و کاهش مشکلات پس از تولید را به همراه دارد.
2. شناسایی موارد خطرناک و ممکن است در فرآیند وجود داشته باشد
موضوع (2. شناسایی موارد خطرناک و ممکن است در فرآیند وجود داشته باشد) از موضوعات مهم مدیریت ریسک و ایمنی در سازمان‌ها است. در فرآیندهای کاری سازمان‌ها، ممکن است موارد خطرناکی وجود داشته باشد که در صورت عدم شناسایی و کنترل آنها، به خطر ایمنی کارکنان و از بین رفتن منابع و تجهیزات سازمان منجر شود.
از جمله مواردی که در فرآیند کاری ممکن است خطرناک باشند، می‌توان به نظارت نامناسب بر کارکنان، نقض قوانین و مقررات ایمنی، برخورداری از تجهیزات و دستگاه‌های نامناسب، نداشتن دوره‌های آموزشی کافی، برخورداری از فضاهای نامناسب و بدون تهویه، استفاده نامناسب از مواد شیمیایی و … اشاره کرد.
به منظور شناسایی این موارد خطرناک، ابتدا باید به طور دقیق توضیح داد که در فرآیند کاری سازمان چه مواردی از بین رفتار کارکنان و یا مواد، تجهیزات و دستگاه‌های مورد استفاده قرار می‌گیرد. سپس با توجه به این موارد، باید تحلیلی دقیق انجام شود تا مشکلات موجود شناسایی شوند.
در این بخش همچنین باید به بررسی تجربیات گذشته دقت کرد و با استفاده از گزارشات حادثه‌ها و ایلات گذشته، مواردی که با شناسایی و کنترل نکردن آنها به خطر منجر شده‌اند را مورد بررسی قرار داد. این کار می‌تواند به مدیران سازمان، کمک کند تا اگر مشکلاتی وجود دارد، در مراحل قبلی پیش بینی و اقدام به کنترل آن کنند.
در نهایت، برای جلوگیری از وقوع موارد خطرناک، باید اقداماتی از قبیل طراحی مدل‌های ایمنی، دوره‌های تعلیم و تربیت کارکنان، ایجاد سیستم‌های کنترل کیفیت و … انجام شود. با انجام این اقدامات، می‌توان از وقوع مشکلات برای سازمان جلوگیری کرد و روند کاری را بهبود بخشید.
3. شناسایی مراحل و فعالیت‌هایی که با موارد خطرناک و ممکن تشخیص داده شده همراه هستند
رعایت ایمنی و بهداشت در هر فعالیتی از اهمیت بالایی برخوردار است، به خصوص در فعالیت‌هایی که با موارد خطرناک و ممکن تشخیص داده شده همراه هستند. این فعالیت‌ها می‌توانند در صنایع مختلفی مانند ساختمان‌سازی، پالایشگاه‌ها، کارخانجات و... صورت پذیرند. در این موارد باید مراحل و فعالیت‌هایی که با موارد خطرناک و ممکن تشخیص داده شده همراه هستند شناخته شود تا از خطرات احتمالی پیشگیری شود.
همانطور که گفته شد، در هر فعالیتی که با موارد خطرناک همراه است لازم است در مراحل اولیه، مرحله طراحی و بررسی ایمنی و بهداشت به عنوان یک مرحله پرسش و پاسخ به سؤالات مختلف مانند چه خطراتی می‌تواند به وجود آید؟ چه راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از خطرات وجود دارد؟و وضعیت امنیتی در محیط کار چگونه است؟ انجام می‌شود. سپس در مراحل بعدی تهیه مواد و تجهیزات ایمنی مانند لباس‌های محافظ، دستکش‌ها، عینک‌های محافظ و ماسک‌های مخصوص انجام می‌شود.
در مراحل بعدی و انجام فعالیت‌های خاص خود نیز باید از تجهیزات محافظ اطلاعات کافی داده شود. همچنین باید دقت داشت که در صورت بروز حادثه و خطر باید به سرعت مناطق خطرناک را ترک کرد و در مواجهه با چنین مواردی باید از شیوه‌های ارتباطی خود اطلاع داده شود، تا در صورت لزوم بازدیدکنندگان، با کمک تیم امدادی و دستگاه‌های امدادی موجود حادثه کنترل شود.
در نهایت لازم به ذکر است قوانین و مقررات بهداشتی و ایمنی را باید به صورت کامل رعایت کرد. پیشگیری از خطر رفع آن است! با انجام کامل مراحل و فعالیت‌های ایمنی و بهداشتی، این خطرات می‌تواند به حداقلی رسیده و حتی از بین برود.
4. تعیین احتمال وقوع و شدت آسیب‌پذیری در هر یک از موارد خطرناک
بحث در مورد تعیین احتمال وقوع و شدت آسیب‌پذیری در هر یک از موارد خطرناک مربوط به هدفی است که بسیاری از شرکت‌ها و نهادها با همکاری با متخصصین امنیت اطلاعاتی، در پی آن هستند. در این راستا، تعیین احتمال وقوع این خطرها و آسیب‌های پیامدهای آن، مهمترین نوع فعالیت در امر امنیت اطلاعاتی است. به طور کلی، این فرآیند شامل دو بخش کلی است، "شناسایی خطرات" و "ارزیابی ریسک".
در بخش شناسایی خطرات، افراد و تیم‌های امنیتی باید به دنبال شناسایی خطراتی باشند که برای نهاد، سازمان یا شرکت ممکن است بروز کنند. مثلا در صورت استفاده نادرست و ناامن از اطلاعات فردی و یا بازدید دائمی از وب‌سایت‌های مخرب، ریسک بروز جرم سایبری بسیار بالا خواهد بود. این ریسک‌ها بر اساس نوع و میزان آسیبی که به سازمان وارد می‌کند، شرح داده می‌شوند.
در بخش دوم که ارزیابی ریسک نامیده می‌شود، افراد تیم امنیت، با در نظر گرفتن اطلاعاتی که در مرحله قبل به دست آورده‌اند، همراه با کمک ابزارهای موجود، می‌توانند ارزیابی ریسک را انجام دهند. این ابزارها برای بسیاری از خطرات وضع شده‌اند و به کاربران کمک می‌کنند تا فهمیده و توصیف کنند که چگونه ریسک مربوط به هر یک از خطرات وارد پتانسیل خسارت برای نهاد، سازمان یا شرکت می‌شود.
به طور خلاصه، تعیین احتمال وقوع و شدت آسیب‌پذیری در هر یک از موارد خطرناک، موضوع بسیار مهمی است که برای تضمین امنیت اطلاعاتی در سازمان‌ها، نهادها و شرکت‌ها حتما باید به آن توجه شود. استفاده از فرآیندهایی همچون شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک، می‌تواند به طور قابل‌توجهی به افزایش امنیت اطلاعات در این سازمان‌ها کمک کند.
5. تشخیص علل و مسائل موجود در هر یک از موارد خطرناک و تعیین اقدامات پیشگیری و اصلاحی
در هر سازمان، شرکت یا صنعت، موارد خطرناکی وجود دارد که احتمال وقوع آنها به دلیل شرایط خاص، بیشتر است. برای مشخص کردن علل و مسائل موجود در هر یک از این موارد خطرناک و تعیین اقدامات پیشگیری و اصلاحی، باید از یک روند تحلیلی استفاده کرد که شامل چند مرحله مهم است.
مرحله اول در این روند، شناسایی موارد خطرناک است که می‌توان از آنها با گردآوری اطلاعات مورد نیاز برای هر مورد خطرناک به دست آورد. بعد از شناسایی این موارد، باید علل و مسائل موجود در هر یک از آنها را شناسایی کرد و تحلیل کرد تا به اقدامات پیشگیری و اصلاحی مناسب برای هرکدام برسیم.
در مرحله دوم، باید درباره علل و مسائل موجود در هر یک از موارد خطرناک تحلیل کاملی انجام داد و به دنبال پیشگیری و اصلاح آنها بود. در این مرحله، می‌توان از روش‌های مختلف مانند تحلیل از روش علت-معلوله، شبیه‌سازی، تحلیل SWOT و تحلیل تأثیرگذاری بر محیط استفاده کرد.
در مرحله سوم، تهیه برنامه پیشگیری و اصلاح موارد خطرناک در نظر گرفته شده است. این برنامه باید شامل تمام کارهایی باشد که باید انجام شود تا موارد خطرناک کمتر شوند و برای موارد خطرناکی که از دست نمی‌رود، باید برنامه اصلاحی برای کنترل آنها تهیه شود.
بنابراین، تشخیص علل و مسائل موجود در هر یک از موارد خطرناک و تعیین اقدامات پیشگیری و اصلاحی برای کاهش آسیب‌های پیش‌آمده، یک روند تحلیلی است که سازمان‌ها برای پیشگیری از وقوع آسیب‌های بیشتر باید از آن استفاده کنند.
6. تعیین میزان اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی
تعیین میزان اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی دارای اهمیت زیادی در بسیاری از صنایع و حوزه‌های کاربردی است. به این منظور، می‌توان از روش‌های مختلفی برای اندازه‌گیری و ارزیابی اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی استفاده نمود.
یکی از روش‌های استفاده شده برای تعیین اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی، ارزیابی عملکرد فرآیند است. در این روش، شاخص‌های عملکرد مربوط به فرآیند مورد بررسی قرار می‌گیرند و با توجه به مقدار و نرخ عیب‌های ایجاد شده، وضعیت اپتیمال بودن دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
دیگر روشی که می‌توان برای اندازه‌گیری و ارزیابی اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی به کار برد، به‌دنبال راه‌حلی برای کاهش هزینه‌های تولید یا افزایش بهره‌وری است. در این روش، با پیاده‌سازی دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی، هزینه‌های تولید کاهش پیدا و بهره‌وری بالا می‌رود.
به‌طور خلاصه، تعیین اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی، به منظور بهبود عملکرد فرآیندها و کاهش هزینه‌های تولید در بسیاری از حوزه‌های کاربردی بسیار مهم است. با استفاده از روش‌های مناسب برای ارزیابی اپتیمای دستورالعمل‌ها و روش‌های پیشگیری و اصلاحی، می‌توان به بهبود عملکرد و افزایش بهره‌وری فرآیندها دست یافت.