مفهوم و معنای ریسک و ارزیابی آن به روش FMEA
مفهوم و معنای ریسک:
ریسک به معنای خطر و نفعی است که در پیش‌بینی آینده صورت می‌گیرد. در مواردی که متخصصان اقتصادی و مدیریتی در مورد ریسک حرف می‌زنند، بیشتر به مواردی مانند رقابت در بازار، مشکلات مالی، مشکلات قانونی و شرایط تلخ رقم می‌خورد.
ارزیابی آن به روش FMEA:
استادیار اداره کیفیت در Harvard Business School، جری برینسفیلد، آنرا به عنوان یک روش ضروری برای ارزیابی خطر در صنعت تبدیل گردیده به روش FMEA اختصاراً (Failure Mode and Effect Analysis) نامیده است.
با این روش، اقداماتی در خصوص پیشگیری از خطرات و مأموریت‌های جدید مصرف‌کنندگان ارائه شده و برای دانشمندان، مدیران و تولیدکنندگان در صنعت‌های مختلف، ابزاری به منظور کاهش خطاهای ساختاری و عدم شکست خوردن ناگهانی در شرایط آینده فراهم شده است.
روش FMEA نیز مانند سایر روش‌های ارزیابی خطر، به جای بررسی احتمال خطر فعلی، بصورت سلسله مراتبی و رویایی در عملیات مدیریتی احتمال خطرات را پیش‌بینی می‌کند.
از روش FMEA می توان در شرایطی استفاده نمود که مشخص باشد تحلیل مسیر خطا و نتیجه آن چیست. این موضوع نیز همراه با تحلیل فضای عملیاتی در جهت شناسایی دارایی های مهم، پروسه های کلیدی و اشکالگیری در کار مورد توجه قرار خواهد گرفت. یکی دیگر از مزایای روش FMEA، جلوگیری از بروز خطا و اشکالات در هنگام اجرای پروژه است. به این منظور در ادامه گفته می شود که این فرایند چگونه پیش می رود.
این فرایند با شناسایی عوامل مختلف آغاز می‌شود که می‌تواند عامل احتمالی نقص و خطا باشد. سپس تاثیراتی که این نقص و خطا برامکان ایجاد بروز وقایع بی‌منفعت مانند فروش کاهشی، اختلال در کیفیت، انسداد در حرکت تولید، ضررهای مالی و مسائل مربوط به خطوط تولید و ایمنی افراد را تعیین می‌کند.
سپس با استفاده از این دو معیار، محصولات، خدمات و فرایندها ارزیابی می‌شوند و در صورت وجود خطرهایی، یک سناریو خارج فرض ترسیم می‌شود که باید به منظور بهتر شدن فرایندها و رفع مشکلات، اقدامات لازم صورت گیرد.
بنابراین، این روش بهترین روش برای ارزیابی خطر در صنعت است که به کاهش خطرات برای سازمان‌های اقتصادی کمک می‌کند و دیگر اقدامات ایمنی و پیشگیری در برابر خطرات ساختاری را تسهیل می‌کند.
آشنایی با فرآیند تحلیل خطر و انواع آن
فرآیند تحلیل خطر به عنوان ابزاری برای شناسایی، ارزیابی و مدیریت خطرات موجود در محیط کسب و کار به کار می‌رود. این فرآیند می‌تواند در همه‌ی صنایع و فعالیت‌های اقتصادی به کار گرفته شود.
تحلیل خطر معمولا در چند مرحله انجام می‌شود. اولین مرحله، شناسایی خطراتی است که ممکن است در محیط کسب و کار وجود داشته باشند. در این مرحله، لیستی از خطرات ممکن از محیط کسب و کار تهیه می‌شود. در مرحله دوم، خطرات شناسایی شده ارزیابی می‌شوند. در این مرحله، این خطرات بر اساس شانس وقوع و بروز آنها، تأثیرات آنها بر کسب و کار، احتمال وقوع و نیز الزامات قانونی و محیطی، بررسی می‌شوند.
در مرحله سوم، برای هر خطر، راهکارهای مدیریتی برای کاهش شانس وقوع و یا تأثیرات آن در صورت وقوع، مطرح می‌شود. برای هر خطر، یک نقشه راه دقیق برای مدیریت آن تهیه می‌شود. در این مرحله، از روش‌های مختلفی مثل تغییر فرایند، تحول فناوری و چگونگی استفاده از تأمین کنندگان مختلف به عنوان راهکار استفاده می‌شود.
انواع تحلیل خطر شامل تحلیل خطر ابتدایی، تحلیل خطر فرایندی، تحلیل خطر تکنیکی، تحلیل خطر زنجیره‌ی تأمین و تحلیل خطر پویایی محصول می‌باشند. هرکدام از این روش‌ها به منظور تأمین اطلاعات روشن، ساده و پایدار برای تصمیم گیری‌هایی استفاده می‌شود که در زیرساخت‌ها و فرآیندهای کسب و کار و شبکه‌های زنجیره‌ی تأمین اجرا می‌شوند.
مراحل اجرای تحلیل خطر با رویکرد FMEA
تحلیل خطر با رویکرد FMEA یک فرایند سیستماتیک و استراتژیک است که به منظور شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک‌ها از طریق شناسایی نقاط ضعف و احتمالی بودن پیامدهای جدی استفاده می‌شود. این روش ابتدا به طور گسترده‌ای در صنعت خودروسازی استفاده می‌شد، اما امروزه در بیشتر صنایع به کار می‌رود.
مراحل اجرای تحلیل خطر با رویکرد FMEA عبارتند از:
۱. تشریح فرآیند و تعریف محصول: در این مرحله باید نحوه کارکرد محصول و فرآیندهای مربوط را به طور دقیق تعریف و درک کرد.
۲. شناسایی خطرات: در این مرحله باید خطرات احتمالی در تمام پروسه‌های محصول شناسایی و مستند شوند. این خطرات شامل عوامل مختلفی همچون خرابی قطعات، تغییرات طراحی، مواد خام اشتباه و ... می‌باشد.
۳. تخمین احتمال بروز خطرات: در این مرحله احتمال بروز هر خطرات و اهمیت آنها برای تولید محصول تخمین زده می‌شود.
۴. تشریح پیامدهای خطر: در این مرحله باید پیامدهای مختلفی که به دنبال هر خطر می‌تواند اتفاق بیفتد تعریف شوند. این پیامدها شامل مشکلاتی مانند ایمنی کارکنان، ضعف کیفیت، تولید بهینه‌تر و ... می‌باشند.
۵. تخمین شدت پیامدهای خطر: در این مرحله باید شدت پیامدهای خطراتی که مشخص شده است برای محصول تخمین زده شود و این که این پیامدها عواقب جدی برای محصول دارند یا خیر.
۶. بررسی و تعیین معیارهای کنترل: در این مرحله باید معیارهایی که برای کنترل پیامدهای خطر محصول باید انجام شود، به طور دقیق و دسته بندی شده تعیین شوند.
۷. محاسبه امتیاز ریسک: در این مرحله با استفاده از روش تخمین احتمال، شدت پیامدها، و معیارهای کنترل، باید امتیاز ریسک محصول محاسبه شود تا بتوان تصمیماتی را برای کنترل ریسک‌های محصول به دست اورد.
استفاده از تحلیل خطر با رویکرد FMEA یک روش موثر برای کنترل ریسک‌های محصول و افزایش کیفیت بهبود محصول می‌باشد. این روش می‌تواند در هر صنعت بکار گرفته شود و با افزایش اطمینان کارکنان و مشتریان از کیفیت و ایمنی محصول، به ارتقای کسب و کار شما کمک می‌کند.
شناسایی موانع و عوامل خطر زا در فرآیند تحلیل
در فرآیند تحلیل، شناسایی موانع و عوامل خطر زا به منظور تضمین کیفیت و دقت در تحلیل‌ها بسیار اهمیت دارد. موانع می‌توانند از نوع فنی، اداری و یا انسانی باشند.
یکی از موانع فنی می‌تواند عدم دسترسی به داده‌های کافی و یا داده‌های نامناسب باشد. عدم دسترسی به داده‌های کافی شایع در زمینه‌هایی است که داده‌های استخراج شده برای تحلیل کافی نیستند. در این موارد، به داده‌های بیشتری نیاز است. به طور مشابه، دسترسی به داده‌های نامناسب می‌تواند در نتیجه اشتباهاتی در تحلیل به دلیل دقت بد این داده‌ها ایجاد کند.
موانع اداری ممکن است برای تیم‌های مختلف متفاوت باشند. مثلاً، عدم هماهنگی در بین اعضای تیم، اختلافات ساختاری، عدم جلب توجه مدیران و یا عدم تقدیر از کار تیم، می‌توانند باعث سردرگمی و کاهش دقت در تحلیل شوند.
موانع انسانی نیز می‌توانند با طولانی شدن زمان اجرای پروژه و یا درجه کاری بالاتر کاهش یابند. مثلاً، خستگی فیزیکی و روانی کاربران، عدم تمرکز، عدم حوصله، عدم تجربه کاربران مبتدی و یا عدم توانایی استفاده از ابزارهای لازم می‌توانند برای تحلیل‌های نامناسب باشند.
بدون شناسایی و کنترل موانع و عوامل خطرزا، قابلیت‌های تحلیلی و الگوریتم‌های مورد استفاده، ممکن است به طور خودکار به دام اشتباهات فنی و یا انسانی بیانجامند. به همین دلیل، مدیران و اعضای تیم باید سعی کنند تا موانع و عوامل خطرزا را تشخیص دهند و به موازات تلاش کنند با استفاده از رویکردهای مناسب، از ارتکاب خطاهای چندپهلوی در فرآیند تحلیل جلوگیری کنند.
رتبه بندی خطرات و اهمیت آن در زمینه های مختلف
این موضوع در علم ایمنی و بهداشت محیطی یکی از مهمترین موضوعات است. رتبه بندی خطرات و اهمیت آن در زمینه های مختلف، برای مدیریت ایمنی و حفاظت از کارکنان، محیط زیست و جامعه بسیار حیاتی است.
در زمینه محیط زیست، رتبه بندی خطرات به تشخیص و ارزیابی خطرات موجود در زمینه طبیعی و انسانی کمک می‌کند. در این زمینه، می‌توان به ریزگردهای هوا، آلودگی هوا، آلودگی آب و خاک و همچنین تهدیدات ناشی از فعالیت های صنعتی و جامعه اشاره کرد.
همچنین در زمینه کسب و کار، رتبه بندی خطرات به صاحبان کسب و کار کمک می‌کند تا خطرات موجود را به دقت شناسایی و ارزیابی کنند و برای کاهش آنها تدابیر لازم را بگیرند. این تدابیر می‌تواند شامل طراحی محیطی بیمارستان‌ها، دانشگاه‌ها، کارخانه‌ها و سایر مکان‌های کاری باشد.
در زمینه ایمنی و بهداشت کار، رتبه بندی خطرات کمک می‌کند تا کارکنان از خطرات موجود در محیط کار خود مطلع شوند و برای کاهش آنها تلاش کنند. در این زمینه، شناسایی خطرات فیزیکی، شیمیایی و زیستی و همچنین تدابیر پیشگیرانه می‌تواند از آسیب‌های جسمی و روحی کارکنان جلوگیری کند.
به طور کلی، رتبه بندی خطرات و اهمیت آن در زمینه های مختلف نقش بسیار مهمی در حفظ ایمنی و بهداشت جامعه دارد و برای هر سازمان، شرکت و جامعه، اجرای این رتبه بندی نیازمندی اساسی بهداشتی محسوب می‌شود.
استخراج پیشنهادات و راهکارهای کاهش خطرات به صورت کاربردی
برای استخراج پیشنهادات و راهکارهای کاهش خطرات به صورت کاربردی، ابتدا باید به تعریف خطر پرداخت. خطر به معنی احتمال وقوع یک حادثه نامطلوب است که می‌تواند باعث صدمات جسمی یا مالی شود. این حوادث می‌توانند در محیط کار، خانه، شهر و... رخ دهند. پس از شناسایی خطرات موجود، باید به دنبال کاهش آنها باشیم.
روش‌های متعددی برای کاهش خطرات وجود دارند، از جمله مدیریت خطر، طراحی ایمن، استفاده از تجهیزات ایمنی مانند کلاه ایمنی، بوت ایمنی و لباس کار، آموزش‌های ایمنی به کارگران و مصرف کنندگان، برنامه‌ریزی اضطراری و آمادگی برای مواجهه با شرایط ناگوار، از طریق تست و ارزیابی مداوم خطرات و بررسی مناسبترین روش‌های کاهش آنها.
در مواردی که خطر از جنس عوامل شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی است، ایمنی فرد بسیار مهم است. در این صورت تجهیزاتی مانند ماسک، کفش ایمنی و لباس‌های محافظ استفاده می‌شود. همچنین باید برای جلوگیری از تماس با این عوامل و همچنین شناسایی و بررسی دقیق آنها اقدام شود.
به طور کلی، بهترین راهکار برای کاهش خطرات، آگاهی و آموزش‌های مستمر است. باید یادگیری و آگاهی در کارگران و مصرف کنندگان بالا برود. همچنین مدیریت خطر نیز باید در سطح بالاتری همچون کنترل همه فعالیت‌هایی که ممکن است منجر به وقوع خطرات شود، بیشتر خطرات را کاهش دهد.